Geschreven door Sander Kamp.

08-01-18 Vlooien of vechten?

Eric de Blok over natuurlijk samenspel

Op 8 januari opende Forzes het jaar met een Open Netwerk Bijeenkomst waar klanten, vrienden en netwerkgenoten met Eric de Blok -psycholoog, zoöloog en bedrijfskundige- in gesprek gingen over zijn 12 thema's van natuurlijk samenspel.

Deze spannende metafoor is vaak verrassend, soms hilarisch, een enkele keer confronterend en leidt tot interessante inzichten in de manier waarop wij in het werk en in het dagelijks leven samenwerken. En ja, ook hoe we dat hier en daar wat beter zouden kunnen doen.

In dit korte verslag van de bijeenkomst belicht ik graag enkele van de thema’s die Eric op een aangename en licht prikkelende manier met ons deelde. Voor het hele verhaal en de diepere achtergronden ervan verwijs ik hieronder met plezier naar Eric de Blok zelf.

Eric start zijn introductie met beelden van een zwerm spreeuwen. Een grote groep vogels op zoek naar een veilige slaapplek. De zwerm levert niet alleen prachtige beelden op, het bijzondere is dat de vogels in de zwerm elkaar nooit raken. En wat blijkt? Er zijn in de zwerm enkele leidende vogels die altijd een slaapplek in het midden van de groep weten te vinden. Daar waar het het veiligst is. De voorbereidingen voor het bemachtigen van die plek gebeurt al in de zwerm. Later in zijn verhaal vertelt Eric hoe die leiders dat doen. Ze wijken net voldoende van de bestaande patronen af om de zwerm te beïnvloeden, maar tegelijk zo subtiel dat de andere vogels bereid blijven de zwerm in stand te houden. Herkenbaar?

Competitie in samenhang en samenwerking

Alles wat we zien is ontstaan door samenwerking. Of het nu gaat om een gebouw of een high tech product als onze smartphone, alleen door samen te werken zijn die tot stand gekomen. Zelfs ons lichaam bestaat bij de gratie van samenwerkende cellen. Wij mensen zijn daar alleen niet erg goed in; slechts in 50% van de gevallen lukt het ons om van samenwerken een succes te maken. Waarom lukt ons dat zo slecht? Een van de redenen is dat wij mensen lineair (rechtlijnig) denken. We denken in patronen die we hebben aangeleerd, terwijl in de natuur die rechtlijnigheid niet kent. Als we eenmaal hebben geleerd dat iets niet kan, doen we impliciet de aanname dat het nóóit meer kan. In de natuur geldt dat niet; daar is samenwerking blijvend aan de orde.

Eric verwijst in dezen naar de uitspraak van Darwin over ‘overleven’. We kennen die in de verkorte versie waarin niet de sterkste zal overleven, maar de best aangepaste. Echter, in de onverkorte versie spreekt Darwin juist ook over het belang van samenwerking!

Twaalf thema's

Wat zijn nu de thema’s die Eric de Blok heeft gevonden in zijn nieuwsgierige zoektocht naar samenspel in de natuur?

01 Zoek verbinding (kennen)
02 Begrijpen (empathie)
03 Waarderen / respecteren
04 Vertrouwen
05 Asynchrone wederkerigheid
06 Wat je ziet moet je doen / doen wat nodig is
07 Samenspel kost tijd
08 Timing (elkaar helpen wanneer nodig)
09 Samenspel is niet synoniem met een gezamenlijk doel
10 Geen risicospreiding
11 Opgeven van een deel van je autonomie (onderling afhankelijk)
12 Opgeven van een resultaatverwachting

Enkele thema's kort belicht

Zoek verbinding

Eric geeft ons twee voorbeelden van verbinding uit de natuur. Het eerste voorbeeld gaat over het grootste organisme ter wereld: een web van schimmels (het woodwide web) die in het regenwoud een grote hoeveelheid bomen over een enorm groot gebied met elkaar verbindt. Door die verbinding zijn bomen in staat voedsel en water uit te wisselen waardoor minder kansrijke boen alsnog tot wasdom kunnen komen.

Een tweede voorbeeld gaat over mieren. Waar wij als mensen van nature elkaar niet aanraken (denk aan een gang in een kantoorgebouw waar onbekenden elkaar passeren), werkt dat bij mieren juist omgekeerd; mieren raken elkaar altijd even aan als ze elkaar tegenkomen. Is dat vergelijkbaar met de noodzakelijke emotionele verbinding waar Google over spreekt in hun "Quest to Build the Perfect Team" (http://nyti.ms/2D6Q30l )? Wat we in ieder geval weten is dat mieren in staat zijn tot vormen van samenwerking waar wij mensen van kunnen leren!

Mieren. 2x de biomassa van het aantal mensen op aarde. Geen vervuiling, geen managers, geen formele educatie, geen werkeloosheid.

Vertrouwen

Het voorbeeld dat Eric hier gebruikte was dat van de Kogelvis en de Poetsvis die zijn kieuwen en mondholte reinigt. Het gaat hier over wederzijds vertrouwen; de Kogelvis laat de Poetsvis toe bij een essentieel onderdeel van zijn lichaam en de Poetsvis scharrelt rond in de mondholte van de Kogelvis waar vandaan hij in één slikbeweging in de maag kan verdwijnen.

In de natuur kom je deze vormen van vertrouwen alleen niet vaak zo zichtbaar tegen. In zijn zoektocht naar voorbeelden van dit thema heeft Eric daarom naar omschrijvingen gezocht die dichter bij de natuur staan zoals: ‘Ik heb het beste met jou voor’ en ‘ik doe wat ik moet doen’.

Vóór het vertrouwen er is, zijn ook nog wat stappen te zetten op de samenwerkingsladder: kennen > begrijpen > waarderen > vertrouwen > samenwerken. Een stap missen levert onbegrip op.

Als je onbegrip onbevraagd laat, dan gaat het vanzelf (of over tijd) over in wantrouwen. En als je eenmaal in wantrouwen zit, dan is samenspel nagenoeg over.

Samenspel is niet synoniem met een gezamenlijk doel

Als mensen gaan samenwerken, starten ze vaak met de vraag naar het gezamenlijke doel. Dat gezamenlijke doel lijkt nodig om de samenwerking succesvol te laten zijn. Maar is dat eigenlijk wel zo? In de natuur werken planten en dieren samen om het eigen belang beter te kunnen dienen. Zolang de belangen van de deelnemers niet conflicteren, is samenwerking mogelijk. Wij mensen zijn eerder geneigd het over het gezamenlijk doel te hebben omdat we het ongemakkelijk of ongepast vinden om over ons belang te praten.

De mate van samenwerking is bovendien afhankelijk van de context waarin we opereren. We kunnen niet combineren in tijden van hectiek of onrust, dan rest ons slechts co-existeren. Eric geeft dat op één van zijn sheets overzichtelijk weer:

Geen intenties. Gedrag!

Eric heeft ons met de thema’s aan het werk gezet met de vraag om het gedrag te beschrijven bij het thema Vertrouwen. Welke gedrag laat je aan de voorkant zien om de ander te laten weten dat je te vertrouwen bent? En dat bleek nog niet mee te vallen (probeer het maar eens). Wij mensen vinden het lastig om weg te blijven van algemeenheden en het beschrijven van intenties. In de natuur draait alles om gedrag, simpelweg omdat intenties niet getoond kunnen worden. Willen wij het samenspel spelen, dan moeten we leren het gedrag te vertonen dat daar ondersteunend aan is. Wat daarbij kan helpen is om het nieuwe gedrag te koppelen aan een dagelijkse routinematige activiteit: