Skip to main content

Krachtig veranderwerk - Prachtig ontwikkelwerk

Organisatieontwikkeling: weg met het toneelstuk, leve de improvisatie!

In de afgelopen 35 jaar heb ik in allerlei organisaties mee mogen kijken bij vernieuwingstrajecten. ICT, competentieontwikkeling, resultaatgericht management, integrale ketensamenwerking, leren op de werkplek...

En al loop ik dus al een tijdje mee, op één vraag krijg ik zelf pas sinds kort langzaam antwoord. “Als verandering inmiddels de enige constante is geworden waarom doen we het dan nog steeds zo beroerd?” 

Nog steeds levert de meerderheid van de ingezette verandertrajecten niet op wat ervan werd verwacht. Bij een heldere bezuiniging of de invoering van een ICT-tool wil het nog wel lukken. Maar hoe lang zijn we nu bezig met zelfsturende teams, coachend leiderschap, de klant centraal? We lezen allemaal die mooie managementboeken…En wat merken we ervan? Hoe vaak zien we niet dat verandering nog steeds vooral van bovenaf wordt aangestuurd. Met als resultaat iets halfslachtigs wat alweer de volgende verandering uit de mist doet opdoemen, “maar we gaan nu echt zorgen dat…” En ondertussen zijn we nog steeds niet écht met elkaar in gesprek. Wat zit daar achter? Wie voelt zich daarvoor verantwoordelijk?

Organisatieontwikkeling als toneelstuk

Hoe langer ik erover nadenk hoe meer ik het gevoel heb dat we elkaar, overigens buiten onze schuld, goeddeels voor de gek houden. We zitten in een (vaak Tayloriaanse) klucht waarin we het leven in organisaties met elkaar zijn gaan spelen. Zo lang en zo intensief dat we liever de ons bekende rol oppakken dan echt met elkaar verantwoordelijkheid nemen.

Scene 1: De top van de organisatie bepaalt dat er iets moet veranderen. “Kom op jongens aan de slag, en snel een beetje, zonder vernieuwing missen we de boot.” De grote lijn wordt uitgezet en zij gaan over tot de orde van de dag; af door zijdeur links. Tijdelijk van het toneel verdwenen. “Ja, het middelmanagement is nu bezig met het implementeren van de nieuwe plannen”. Zelden of nooit spreken bestuurders op het hoogste niveau zichzelf op dit niveau aan op een gebrek aan resultaat.

Scene 2: De lijnmanagers concentreren zich op de gevraagde prestaties. Dat doen ze door inhoudelijk en procedureel (bij) te sturen. Niet al te subtiel, want dat kost tijd en leidt af van wat er werkelijk toe doet; de top de indruk geven dat het de goede kant op gaat. Afvinken die innovatiethema’s! “Trouwens, HRM gaat over innovatie; die gaan over cultuurverandering en regelen de bijbehorende opleidingen.”

Scene 3: We zien HRM hard werken aan de organisatievernieuwing. “Lastig hoor verandermanagement. Daar is al zoveel over geschreven en nòg weten we niet precies wat werkt. Laten we blijven zoeken naar modellen en werkwijzen waarvan bewezen is dat ze op andere plekken werken.” Daar zijn ze vervolgens zo druk mee dat ze vergeten om goed met de lijnmanagers en medewerkers af te stemmen. “Oh ja, de lijnmanagers gaan over innovatie! Zij moeten hun mensen bijsturen en meenemen de toekomst in.”

Scene 4: Ook de medewerkers die moeten veranderen spelen het spel braaf mee. Beetje meedoen, beetje rekken, commentaar vanaf de zijlijn. “Binnen één jaar krijgen we waarschijnlijk weer een nieuwe manager. Eerst maar eens zien hoe die er straks tegenaan kijkt.” Nog even meestribbelen. “En, overigens, bij HRM gaan ze over de invoering van verandering en vernieuwing en we hebben nog niks van ze gehoord… Oh ja, en het opleidingsbudget is trouwens gekrompen en gecentraliseerd, dus veel kunnen we zelf ook niet doen.”

Inmiddels voelt dit toneelstuk zo vertrouwd dat we bijna feilloos kunnen voorspellen wat er in scene 5 gebeurt. We leven er al jaren mee, we vinden het niet altijd makkelijk, maar we accepteren de pijn, misverstanden en spelletjes die er nu eenmaal bij horen. En we weten dat we er op termijn mee weg komen als het niet allemaal wordt wat we zelf beloofden. Mensen rouleren zo snel en doelstellingen wisselen zo vaak. Gun iedereen zijn spel en zij gunnen het jou; we zijn ons eigen publiek. Wie zich af en toe vertwijfeld afvraagt waar hij mee bezig is haakt af of haalt diep adem en gaat met iets meer cynisme verder en speelt opnieuw zijn rol.

Nee, de zaken samen écht anders aanpakken kost serieus moeite. En daar houden we niet zo van.

Hoe dan wél verder met veranderen?

Het probleem bij innoveren is niet zozeer een gebrek aan nieuwe ideeën, maar een gebrek aan realisatiekracht. Juist omdat we in het toneelstuk als hoogste podium zijn gaan geloven, komen we niet verder. Realisatiekracht zoek je bij jezelf, maar wij zoeken naar wonderen. Uit een managementboek, van een externe of van bovenaf. De uitdaging is om de vernieuwing weer meer bij ons zelf te leggen, te kijken naar wat werkt in onze situatie.

Het nemen van persoonlijke verantwoordelijkheid is de enige manier om weer de wedstrijd te spelen i.p.v. toneel. Zodat leidinggevenden niet langer hun tijd verdoen met het afvinken van zielloze turflijstjes. Zodat ze bezieling gaan organiseren door te zorgen dat professionals zélf de regie oppakken. Het script loslaten en opnieuw nieuwsgierig met elkaar in gesprek gaan. Een goed en resultaatgericht gesprek over dynamiek en omgaan met complexiteit.

Misschien heb ik het gewoon mis, hoor. Misschien moet deze somberende verandercoach zelf maar eens in de spiegel kijken en als carrièrewending het runnen van een foodtruck overwegen. Of zit ik hier op een spoor dat uitdaagt om het gesprek met elkaar aan te gaan? Zodat de managementboeken aan de kant gaan en we weer eens een paar intrigerende vragen aan onszelf en collega’s durven stellen. “En jij, hoe vul jij je nieuwe rol in? Wat wordt jouw bijdrage als de regie het ook niet meer weet? “Waar krijg jij buikpijn van? Waar heb jij nu voor je gevoel nog geen oplossing voor?”

Spannend improvisatietheater van de straat waar het publiek deelnemer is en de hoofdrolspelers soms toeschouwen. Doen als een nieuwe en inspirerende vorm van denken.